Εξέλιξη της νομοθεσίας για το Χασίς

Η καλλιέργεια της κάνναβης με σκοπό την εξαγωγή ινών, σπόρων και ελαίου ενθαρρύνθηκε από τα πρώτα βήματα του Ελληνικού Κράτους. Μόλις το 1836 το Βασιλικό Τυπογραφείο δημοσιεύει μία μελέτη του Γρ. Παλαιολόγου περί καλλιέργειας της κάνναβης –δεν γίνεται λόγος περί χασίς ή περί ηδονιστικής χρήσης.(1)

ΠΕΡΙ ΧΑΣΙΣ(2)
ΕΚΘΕΣΙΣ ΤΟΥ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΟΡΧΟΜΕΝΟΥ (Λεβίδι και γειτονικά χωριά)ΤΗΣ ΜΑΝΤΙΝΕΙΑΣ (3)
Κληθέντες όπως δώσωμεν, συνεπεία υπουργικής διαταγής, πληροφορίας περί της καλλιεργείας καί της επεξεργασίας της παραγωγής του χασίς εν τω δήμω ημών, σπεύδομεν να εκθέσωμεν τα εξής:
Προ δεκαετίας μετεδόθη καί εν τω δήμω Ορχομενού η καλλιέργεια του χασίς εκ των πέριξ δήμων της Μαντινείας, εις ους, ως καί εν Άργολίδι , εγένετο προηγουμένως δοκιμή παρ’ Αιγυπτίων, Κυπρίων καί άλλων μεταναστών της Ανατολής, οίτινες ήλθον καί εδίδαξαν την καλλιέργειαν καί παρασκευήν του προϊόντος τούτου εν Ελλάδι. (Στη συνέχεια δίνει τις πληροφορίες που ζητούνται- εφημερίδα ΤΟ ΛΕΒΙΔΙ φύλλο 180)

Από τα τέλη του19ου και ιδίως από τις αρχές του 20ου αιώνα η παραγωγή και η χρήση της ινδικής κάνναβης θα περιοριστούν από μία σειρά νομοθετημάτων. Όπως μπορεί κανείς να συμπεράνει από ορισμένες διατάξεις αυτών των κειμένων και όπως αποδεικνύεται από την έρευνα της Ιωάννας Τσίγκανου,(4) κεντρικό ρόλο στην εξέλιξη αυτή έπαιξαν οι διμερείς εμπορικές σχέσεις Ελλάδας-Αιγύπτου, καθώς και η ενεργή ανάμειξη της βρετανικής διπλωματίας. Πιο συγκεκριμένα η Αίγυπτος ζητούσε να απαγορεύσει η να περιορίσει, κι αυτή (Ελλάδα), την καλλιέργεια στην επικράτειά της, καθώς το προϊόν της τελευταίας τροφοδοτούσε λαθραία την αιγυπτιακή αγορά. Ως αντάλλαγμα, τα ελληνικά καπνά θα είχαν ευνοϊκή μεταχείριση κατά την εισαγωγή τους στην Αίγυπτο. Η Βρετανία, που έλεγχε τη χώρα από το 1882, πίεζε για την αποδοχή αυτών των όρων και την υπογραφή των συμβάσεων. Το κίνητρο αυτής της βρετανικής επιμονής ήταν κατά την Τσίγκανου ότι το ιδιότυπο καθεστώς της Αιγύπτου, που τυπικά εξακολουθούσε να είναι οθωμανική επαρχία, δημιουργούσε εμπόδια στη σύναψη διμερών συμφωνιών με άλλα κράτη. Η βρετανική διπλωματία ήθελε, λοιπόν, να δημιουργήσει ένα προηγούμενο που θα της επέτρεπε να προχωρήσει αργότερα σε μια αντίστοιχη βρετανο-αιγυπτιακή συμφωνία. Μία άλλη ερμηνεία της βρετανικής στάσης, που δεν αναιρεί, αλλά ίσως συμπληρώνει την παραπάνω, ήταν ότι η Βρετανία επεδίωκε να εκτοπίσει το ελληνικό χασίς από την αιγυπτιακή αγορά προς όφελος του ινδικού χασίς. Εν πάση περιπτώσει, η ιστορία των εμπορικών συμβάσεων είναι στενά συνυφασμένη με τους πρώτους περιορισμούς της ινδικής κάνναβης στην Ελλάδα, όπως θα δούμε αμέσως.
Το πρώτο κείμενο που μαρτυρά την κρατική βούληση να περιοριστεί η χρήση του χασίς ανάγεται στα τέλη του 19ου αιώνα: είναι μία εγκύκλιος του τότε Υπουργού Εσωτερικών Στέφανου Δραγούμη (5)
Η εγκύκλιος αυτή βασιζόταν σε μία γνωμοδότηση του Ιατρό-συνεδρίου για την επικινδυνότητα του χασίς και ζητούσε από τους κατά τόπους νομάρχες να ενεργήσουν για την έκδοση αστυνομικών διατάξεων που θα απαγόρευαν την κατανάλωση χασίς σε καφενεία και άλλα καταστήματα. Για παράδειγμα, μία διάταξη της Αστυνομίας Αθηνών και Πειραιώς θα υιοθετήσει λίγα χρόνια αργότερα αυτές τις υποδείξεις, απαγορεύοντας τη χρήση και επιβάλλοντας το κλείσιμο των εν λόγω καταστημάτων, τη δήμευση των εσόδων τους και την καταστροφή των συνέργων της χρήσης (6)
Ωστόσο, τα κείμενα αυτά, όπως και μία εγκύκλιος του Υπουργείου Δικαιοσύνης που απαγόρευε την εισαγωγή χασίς στις φυλακές (7), δεν φαίνεται να είχαν θεαματικά αποτελέσματα: μπορεί η αστυνομία να προβαίνει στο κλείσιμο κάποιων «χασισοποτείων», αλλά η χρήση της ινδικής κάνναβης στις φυλακές και τους τεκέδες θα αυξηθεί μάλλον παρά θα περιοριστεί στις αρχές του επόμενου αιώνα. Παράλληλα, η καλλιέργεια και η ιδιωτική χρήση του χασίς δεν αντιμετωπίζουν κανένα νομικό περιορισμό. Το γιατί εκδίδονται τέτοιες εγκύκλιοι και διατάξεις λίγα μόλις χρόνια μετά την έκθεση του δημάρχου Ορχομενού, δεν είναι ίσως άσχετο με τις (ατελέσφορες τελικά) διαπραγματεύσεις για την ανανέωση της ελληνο-αιγυπτιακής εμπορικής σύμβασης που θα εξέπνεε το Μάρτιο του 1890.
Εκεί όπου ο ρόλος της εξωτερικής πολιτικής υπήρξε χωρίς καμία αμφιβολία καθοριστικός ήταν στην περίπτωση του νόμου ΓΡΚΓ’ (3123) του 1906
«Περί φορολογίας της Ινδικής καννάβεως και περί τελωνιακών μέτρων κατά την εξαγωγήν αυτής εις την αλλοδαπήν»
που ψηφίστηκε, όχι χωρίς προσκόμματα, το 1906. Το νομοσχέδιο που κατατέθηκε στη Βουλή παρουσιάστηκε από τους εισηγητές του ως απλό φορολογικό μέτρο που θα εφαρμοζόταν σε ένα προσοδοφόρο γεωργικό προϊόν. Γρήγορα, όμως, έγινε σαφές ότι, κατά τις διμερείς συνομιλίες την άνοιξη του 1906 για τη σύναψη μίας νέας εμπορικής συμφωνίας, η ελληνική αντιπροσωπεία είχε δεσμευτεί για την ψήφιση ενός νόμου που θα απαγόρευε την εξαγωγή χασίς στην Αίγυπτο. Υπό τα συνδυασμένα πυρά των βουλευτών της αντιπολίτευσης, ο πρωθυπουργός Γ. Θεοτόκης δήλωσε ότι:
«το ζήτημα λοιπόν είνε καθαρόν αν ψηφισθή το νομοσχέδιον θα ψηφισθή και η σύμβασις, άλλως όχι». (4)

Έτσι, με τον εκβιαστικό αυτό ελιγμό το σχέδιο νόμου πέρασε τελικά με ορισμένες τροποποιήσεις από τη Βουλή. Οι διατάξεις του νόμου προέβλεπαν τη φορολόγηση της καλλιέργειας ινδικής κάνναβης με οκτώ δραχμές ανά στρέμμα, την απαγόρευση της εξαγωγής προς την Αίγυπτο και την καταβολή εγγύησης ύψους 10 δραχμών ανά οκά (περίπου 1.300 γραμ.) για την εξαγωγή προς τις άλλες χώρες. Το άρθρο 15 όριζε ότι τα ποσά που θα συγκεντρώνονταν από τη φορολογία και τις κατακρατηθείσες εγγυήσεις θα προορίζονταν αποκλειστικά για έργα υποδομής (αποξηραντικά, υδραυλικά ή οδοποιίας) στις χασισο-παραγωγούς περιοχές –και αυτή ήταν η σημαντικότερη τροποποίηση που μπόρεσαν να επιφέρουν στο σχέδιο νόμου οι αντιπρόσωποι των εν λόγω περιφερειών. Ο νόμος 3123/1906, πάντως, δεν έκανε καθόλου λόγο για το εμπόριο του χασίς στον ελληνικό χώρο ή για τη χρήση του, η οποία τιμωρείτο με σχετικά ελαφρές ποινές από τις αστυνομικές διατάξεις. Ο νόμος αποτελείται από τέσσερα Κεφάλαια (17 άρθρα συνολικά) εκ των οποίων το πρώτο τιτλοφορείται: «Στρεμματική φορολογία των προς παραγωγήν ινδικής καννάβεως σπειρωμένων γαιών». Μερικά άρθρα του νόμου παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον
Το άρθρο 1:»Επιβάλλεται από του έτους 1906 έγγειος κατά στρέμμα φόρος επί των προς παραγωγήν Ινδικής καννάβεως (cannabis indica, hachiche, χασίς) σπειρομένων γαιών, οριζόμενος μετά του κατά τον ΨΙΓ΄ νόμον του 1878 ποσοστού οδοποιίας εις δραχμάς οκτώ κατά στρέμμα». Άρθρο 9 :»0 φόρος εισπράττεται από της 1 Νοεμβρίου εκάστου έτους. Εάν όμως το σύνολον του φόρου εν τινι δήμω κατά φορολογούμενον υπερβαίνη τας 100 δραχμάς, ο φόρος εισπράττεται εις μηνιαίας δόσεις, ων εκάστη δεν δύναται να είνε κατωτέρω των 50 δραχμών».. Το άρθρο 14 (Β΄ Κεφ.): «Πας εξαγωγεύς Ινδικής καννάβεως (χασίς) προορισμένης δι’ άλλους ξένους λιμένας, πλην των Αιγυπτιακών, οφείλει, προς τη διασαφήσει της εξαγωγής,να καταθέτη παρά τη Τελωνειακή αρχή του τόπου της φορτώσεως χρηματικήν εγγύησιν εκ δραχμών δέκα (10) δι’ εκάστην οκάν εξαχθησομένης Ινδικής καννάβεως. Η εγγύησις αυτή επιστρέφεται τω καταθέτη μόνον επί τη προσαγωγή πιστοποιητικού της Ελληνικής Προξενικής αρχής, εις την περιφέρειαν της οποίας ανήκει ο λιμήν αποβιβάσεως …». Το άρθρο 14 (Γ’ Κεφ.): «Δημόσιοι υπάλληλοι, δήμαρχοι ή δημαρχικοί πάρεδροι αρνούμενοι , αναβάλλοντες ή αμελούντες την εκτέλεσιν των δια του παρόντος νόμου επιβαλλομένων αυτοίς καθηκόντων τιμωρούνται ανεκκλήτως με πρόστιμον μέχρι δραχμών 200 υπό του Υπουργού των Οικονομικών , καταδιώκονται δε και ποινικώς επί αρνήσει υπηρεσίας.» Τα κρατικά έσοδα από την φορολογία των αγροτών και των εξαγωγέων θα πρέπει να ήταν και μεγάλα και άκρως αναγκαία. Τα πρόστιμα αυτά ήταν άλλη μια πηγή εσόδων. Οι φόροι και οι εγγυήσεις κατατίθενται σε έντοκο λογαριασμό της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος και «διατίθενται δε αποκλειστικώς προς αποξήρανσιν ελών και τελμάτων, προς εκκαθάρισιν καταβοθρών, προς εκτέλεσιν υδραυλικών εν γένει έργων και προς κατασκευήν δημοτικών οδών εν αις επαρχίαις εισπράττεται ο φόρος ή εξ ων παρήχθη η ινδική κάνναβις , εις ην ανήκει η καταπεσούσα εγγύησις» (άρθρο 15, Κεφ. Δ΄)

Από τα τέλη του 19ου αιώνα αρχίζει να απαγορεύεται η χρήση του χασίς στις αραβικές χώρες. Ο Γ.Κ.Μακρής αναφέρει ότι «Δια της από 7ης Ιουνίου 1900 Διατάγματος απαγορεύεται αυστηρώς εις Τύνιδα η κατοχή , πώλησις και κατανάλωσις του χασίς. Το Διάταγμα τούτο τυπικήν μόνον ισχύν έχον…». Η χρήση του χασίς είναι ευρύτατη ανάμεσα στον πληθυσμό των αραβικών χωρών και το άριστο ελληνικό χασίς ήταν περιζήτητο, παρ’ όλες τις απαγορεύσεις. Το άρθρο 11 του παραπάνω νόμου έχει ως εξής: » Απαγορεύεται η δι’ Αίγυπτον εξαγωγή Ινδικής καννάβεως εκ των λιμένων του Ελληνικού Κράτους». Ο Γ.Κ.Μακρής αναφέρει όμως: «Η εξαγωγή του Ελληνικού χασίς εις το εξωτερικόν, ήτοι κυρίως, εις Αίγυπτον ενεργείται λαθρεμπορικώς εκ μέρους των Ελλήνων εμπόρων εξ ων πλείστοι πολλάκις εφυλακίσθησαν και επλήρωσαν πρόστιμον. Τα μέσα άτινα μετήρχοντο όπως εξαπατήσωσι τας Αιγυπτιακάς Αρχάς και αι περιπέτειαι ας υφίσταντο πολλοί εξ αυτών θα απήτουν ολοκλήρους τόμους δια να περιγραφώσι, καθ’ ότι η γόνιμος φαντασία των διενεργούντων το λαθρεμπόριον εξεύρισκε νέας μεθόδους δια την εισαγωγήν του προϊόντος» (σελ. 42 ).
Τώρα εξηγείται η χρηματική εγγύηση που έπρεπε να καταβάλλουν οι εξαγωγείς στο Τελωνείο του τόπου της φόρτωσης (δέκα δραχμές την οκά, μεγάλο ποσό). Για να πάρουν πίσω την εγγύηση έπρεπε να προσκομίσουν πιστοποιητικό από την Προξενική Αρχή της χώρας εισαγωγής ότι το χασίς έφτασε στη χώρα προορισμού και πουλήθηκε. Η εισαγωγή όμως του χασίς είχε απαγορευθεί στις αραβικές χώρες. Η χρηματική εγγύηση δεν επιστρεφόταν ποτέ. Ήταν το μερίδιο που έπαιρνε το Ελληνικό Κράτος από τα τεράστια κέρδη των Ελλήνων λαθρεμπόρων.

Το άρθρο 295 της Συνθήκης των Βερσαλλιών το 1919 απαιτεί την λήψη μέτρων εντός 12μήνου ώστε να εφαρμοστεί η συνθήκη της Χάγης (23-1- 1912) για τη διαχείριση του οπίου. Αυτό σήμαινε ότι η Τουρκία (χώρα από τη μεριά των ηττημένων του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου) έπρεπε να σταματήσει την ανεξέλεγκτη παραγωγή οπίου. Η Τουρκία για να υπογράψει απαιτούσε ισοδύναμα μέτρα για το χασίς (άσχετο με τη συνθήκη της Χάγης) από την Αίγυπτο. Κοντά σ’ αυτήν και από την Ελλάδα. Οι Άγγλοι (από τη μεριά των νικητών) σε συνεργασία με την Bayer (των ηττημένων) το προωθούν, οι μεν γιατί αναλαμβάνουν την τροφοδοσία της Bayer και των άλλων φαρμακοβιομηχανιών από την παραγωγή της Άπω Ανατολής σε όπιο, η δε Bayer, γιατί αποκτά σχεδόν την αποκλειστικότητα στην παραγωγή μορφίνης κλπ. Παράλληλα οι Άγγλοι ελέγχουν το εμπόριο του Ινδικού χασίς.
Στην Ελλάδα ο νόμος 1681 του 1919 είναι απλά προειδοποίηση για το τι θα ακολουθήσει. Ο νόμος αυτός συνδέει την χασισοποτεία με την επαιτεία και την αλητεία που ήταν σοβαρά αδικήματα.

Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι αγρότες προτιμούν να καλλιεργήσουν σιτάρι παρά ινδική κάνναβη (η τιμή του σιταριού κατά τη διάρκεια του πολέμου είχε ανεβεί πολύ). Από τα 1919 όμως αρχίζει και πάλι η καλλιέργεια της ινδικής κάνναβης. Το 1920 το Ελληνικό Κράτος παίρνει μια πολύ σημαντική απόφαση. Ο νομός 2107 της 11/14 Μαρτίου φέρει τον τίτλο «Περί απαγορεύσεως της καλλιέργειας, της εμπορίας και της καταναλώσεως της ινδικής κάνναβης (χασίς)» και συγκροτείται από οχτώ άρθρα. Το άρθρο 1 παρουσιάζει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον: «Απαγορεύεται καθ’ όλον το Κράτος η καλλιέργεια της ινδικής καννάβεως (χασίς), από 1ης δε Ιανουαρίου 1921 απαγορεύεται και η αγορά, πώλησις, κατοχή, μεταφορά αυτής ως και πάσα άλλη δικαιοπραξία επ’ αυτής».
Ακολουθούν το Ν.Δ της 22-12-1920 (περί παραγωγής και εμπορίας του οπίου της μορφίνης της ηρωίνης και των αλάτων αυτών) και το Β.Δ της 28-6-1921

Το 1924 το Ελληνικό Κράτος αλλάζει γνώμη. Ο νόμος 3070 της 24/31 Μαρτίου φέρει τον τίτλο: «Περί τροποποιήσεως του Νόμου 2107 του 1920 ‘περί της ινδικής καννάβεως’» και αποτελείται από δυο άρθρα. Η παράγραφος 1 του άρθρου 1 μας ενημερώνει για την αλλαγή:» Εν άρθρω 1 του Νόμου 2107 του 1920 η περικοπή από ‘1ης δε Ιανουαρίου 1921′ αντικαθίσταται δια της από ‘1ης Ιανουαρίου 1926′». Το άρθρο 2 πρέπει να παρατεθεί ως έχει: «1. Το άρθρο 11 του Νόμου ΓΡΚΓ΄ του 1906 ‘περί φορολογίας της ινδικής καννάβεως κλπ’ τίθεται εν ισχύη μέχρι της 1 Ιανουαρίου 1926. – 2.Πας εξαγωγεύς ινδικής καννάβεως προωρισμένης δι’ άλλους ξένους λιμένας, πλην των Αιγυπτιακών, οφείλει εν τη διασαφήσει εξαγωγής να καταθέση παρά τη τελωνειακή αρχή του τόπου της φορτώσεως γραμμάτιον παραλαβής Δημοσίου Ταμείου εμφαίνον την εις αυτό κατάθεσιν υπέρ του Δημοσίου δραχμών πεντήκοντα(50) δι’ εκάστην οκάν εξαχθησομένης ινδικής καννάβεως». Λαθρεμπόριο, ξελαθρεμπόριο, έσοδα είναι αυτά.

Το Ελληνικόν Κράτος το 1925 αλλάζει και πάλι γνώμη. Το Νομοθετικό Διάταγμα της 7/20 Νοεμβρίου φέρει τον τίτλο «Περί τροποποιήσεως του Νόμου 3070 του 1924″ και απαρτίζεται μόνο από ένα άρθρο: «Άρθρον μόνον. 1.Εν εδαφίω 1 του άρθρου 1 του Νόμου 3070 η περικοπή ‘από 1 δε Ιανουαρίου 1926 ‘ αντικαθίσταται δια της ‘από 1 δε Ιανουαρίου 1936 ‘ – 2.Εν εδαφίω 2 του άρθρου 1 και εν εδαφίω 1 του άρθρου 2 του αυτού Νόμου η περικοπή της ‘1 Ιανουαρίου 1926′ αντικαθίσταται δια της ‘1 Ιανουαρίου 1936′».

Να δώσουμε στο σημείο αυτό δύο στοιχεία από το 1928.
Στη νότια Σερβία τεράστιες εκτάσεις είχαν μισθωθεί από Έλληνες στις οποίες καλλιεργούσαν χασίς το οποίο διοχετευόταν από την Ελεύθερη Οικονομική Ζώνη της Θεσσαλονίκης στην παγκόσμια αγορά(10). Φαίνεται ότι η νομική αστάθεια ήταν πρόβλημα και για τους επιχειρηματίες της εποχής

Τα χασισουργεία για την παραγωγή ινών που λειτουργούσαν τότε ήταν 10. Το εργοστάσιο του Δεσύλλα στην Κέρκυρα ήταν τεράστιο. Έφτασε να απασχολεί κοντά στους 1500 εργάτες. Σ’ αυτό έγινε η πρώτη εργατική απεργία στην Κέρκυρα το 1911

Το 1932 το Ελληνικό Κράτος αλλάζει και πάλι γνώμη. Με τον νόμο 5539 της 15/23 Ιουνίου 1932 «Περί μονοπωλίου των ναρκωτικών φαρμάκων και του ελέγχου αυτών» κλείνει η αυλαία της νόμιμης και υπό το κράτος ενισχυόμενης καλλιέργειας ινδικής κάνναβης, παραγωγής και εξαγωγής χασίς. Περιλαμβάνει 40 άρθρα αλλά μας ενδιαφέρουν μόνο τα 1, 2 και 14. Το άρθρο 1 καταγράφει ποιές ουσίες θεωρεί ο νόμος ως ναρκωτικά – μεταξύ αυτών και η ινδική κάνναβη. Το άρθρο 2 είναι πολύ σύντομο: «Η καθ’ άπαν το Κράτος εισαγωγή και πώλησις των εν τω άρθρω 1 καθοριζομένων ναρκωτικών είναι αποκλειστικόν δικαίωμα του Κράτους και ανήκει εις το Υπουργείο Υγιεινής.». Το άρθρο 14 αναφέρει: «Η καλλιέργεια της ινδικής καννάβεως ως και η κατοχή αυτής εν Ελλάδι απαγορεύεται. Οι προ της δημοσιεύσεως του παρόντος κάτοχοι ινδικής κανάβεως αποζημιούνται, κατά τα δια διατάγματος ορισθησόμενα, και η ινδική κάνναβις καταστρέφεται. Επίσης αποζημιούνται, κατά τα δια διατάγματος ορισθησόμενα, οι κτηματίαι ή και οι καλλιεργηταί των οποίων η εσοδεία εξ ινδικής καννάβεως προ ή μετά τον θερισμόν κατεστράφη κατ’ εφαρμογήν του άρθρου 7 του νόμου 2107 (σ.σ. του 1920)Εκ της καταβληθησομένης αποζημιώσεως , ως ανωτέρω, εις τους κατόχους ινδικής καννάβεως παρακρατείται ποσοστόν 10 % το οποίον διατίθεται δια τους ακολούθους κοινωφελείς σκοπούς…» και αναφέρει κατασκευές αγροκηπίων, συντήρηση εθνικής οδού, κατασκευή αμαξιτής οδού και καθαρισμό καταβοθρών κάποιου χειμάρρου. ‘Oλα αυτά τα δημόσια έργα στην Πελοπόννησο.
Περιέργως ο νόμος αυτός δεν περιλαμβάνει την ηρωίνη. Με τον 6025 του 1934 και με τον Α.Ν. 2430 ΤΟΥ 1940 περιλαμβάνεται και η ηρωίνη.
Αυτήν την περίοδο η κανναβοκαλιέργεια για κλωστικές ίνες επεκτείνεται αλλά τίθεται υπό κρατικό έλεγχο. Α.Ν. 976 του 1937 και Α.Ν. 1970 του 1939

Τελικά το 1957 απαγορεύεται υπό την πίεση της παραγωγής συνθετικών ινών η καλλιέργεια κλωστικής κάνναβης. Από τα 7 εργοστάσια που λειτουργούσαν τότε δύο συνεχίζουν να λειτουργούν για μερικά χρόνια με εισαγόμενη πρώτη ύλη.
Τελικά, από την τεράστια οικονομική δραστηριότητα έχουν απομείνει στα υπόγεια του Λεβιδίου κάποια σύνεργα επεξεργασίας, και το καννάβι που χρησιμοποιούν οι υδραυλικοί για να ενώσουν τους σωλήνες.

Τελειώνουμε με μια μαρτυρία.
Μη φοβάσαι μάνα. Οι 800 οκάδες που έχουμε στο υπόγειο θα μας δώσουν αποζημίωση για να ζήσουν και για τα εγγόνια σου!(11) Τελικά η οικογένεια Κουφόγιωργα δεν πήρε καμιά αποζημίωση.

1. Παλαιολόγος Γρηγόριος,
Περί καλλιεργείας και παρασκευής της καννάβεως,
Αθήναι, Βασιλική Τυπογραφεία,1836
(2)Από το περιοδικό Ελληνική Γεωργία (Μάρτιος 1887, σελ. 110-114)
(3) Β. Αποστολόπουλος (η Καρμάρης)
(4)Τσίγκανου Ιωάννα Γ.,
Το «Ζήτημα των Ναρκωτικών». Μια ιστορική αναδρομή στην ελληνική νομοθεσία,
(5) (εγκ. υπ’αρ. 22 της 27ης Μαρτίου1890)
(6)(αστ. διάταξις Ν 55 της 11ης Σεπτεμβρίου 1897)
(7)(εγκ. υπ’αρ.6348 της 6ης Απριλίου 1890)

(8) Γ. Κ. Μακρή (Το Ελληνικόν χασίς 1929)
(9)Γ. Κ. Μακρής: Επιμελητής του Φαρμακευτικού Χημείου του Κράτους
(10)Άρθρο αστυνόμου Αρ. Κουμουτσάκου 5-11-1936
(11) Αρχείο Θανάση Κουφόγιωργα, Δημοτική Βιβλιοθήκη Λεβιδίου